چک برگشتی به چکی گفته میشود که دارنده آن هنگام مراجعه به بانک، به دلیل نبود موجودی کافی، عدم مطابقت امضا یا اشکالات ظاهری (مانند قلم‌خوردگی یا مغایرت تاریخ) نتواند وجه آن را دریافت کند. در این صورت بانک با ارائه «گواهی عدم پرداخت» رسماً برگشت خوردن چک را اعلام می‌کند و دارنده چک می‌تواند از طریق مراجع قضایی یا سامانه‌های قانونی پیگیری کند.
مدت اعتبار چک برگشتی
مدت اعتبار طرح دعوی حقوقی برای چک‌های برگشتی، ۳ سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است. اگر دارنده چک در این مدت اقدام نکند، دیگر امکان پیگیری حقوقی از طریق دادگاه را نخواهد داشت. البته برای پیگیری کیفری (در چک‌هایی که امکان کیفری دارند)، دارنده باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور چک آن را برگشت بزند و ظرف ۶ ماه بعد از آن نیز اقامه دعوی کند.
مهلت قانونی برای پیگیری چک برگشتی
| نوع پیگیری | مهلت اقدام |
|---|---|
| اقامه دعوای حقوقی | تا ۳ سال پس از تاریخ گواهی عدم پرداخت |
| اقامه دعوای کیفری | برگشت ظرف ۶ ماه، شکایت ظرف ۶ ماه بعد از آن |
| ثبت اجراییه ثبتی | بدون محدودیت زمانی (تا زمان اعتبار چک) |
آیا چک برگشتی زندان دارد؟
در قانون جدید چک (مصوب سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی)، چک‌های صیادی جدید قابلیت پیگیری کیفری ندارند و صرفاً از طریق اقدامات ثبتی، بانکی و حقوقی مانند مسدود شدن حساب‌ها، ممنوع‌الخروجی و توقیف اموال قابل پیگیری‌اند.
اما برای چک‌های قدیمی غیرصیادی یا صادرشده قبل از اجرای قانون جدید، در صورت اثبات سوءنیت صادرکننده، امکان صدور حکم زندان وجود دارد.
طبق ماده ۷ قانون صدور چک شرایط زیر امکان پذیر است:
- اگر چک به دلایل غیرمالی مانند ایراد در امضا برگشت بخورد، صادرکننده چک به حبس محکوم نخواهد شد.
- اگر چک به دلیل نبودن موجودی، برگشت بخورد و صادرکننده ظرف ۱۰ روز از تاریخ صدور، مبلغ را نپردازد، دارنده چک می‌تواند درخواست صدور اجرائیه را بدهد.
- در صورت عدم تأمین مبلغ چک، ممکن است قرار جلب صادرکننده صادر بشود و در اینجا می‌توان گفت که چک برگشتی زندان دارد.
جدول بررسی شرایط زندان برای چک برگشتی
| وضعیت چک برگشتی | توضیح | نتیجه |
|---|---|---|
| چک بابت تضمین، امانت یا سفیدامضا | چک کیفری نیست. | ❌ زندان ندارد. |
| دارنده چک در مهلت ۶ ماهه اقدام نکرده. | مهلت شکایت کیفری گذشته | ❌ زندان ندارد. |
| چک وعده‌دار است (تاریخ آینده دارد) | صِرف وعده‌دار بودن، کیفری نیست. | ❌ زندان ندارد. |
| چک صیادی است و برگشت خورده | اگر در مهلت ۶ ماهه شکایت کیفری شود. | ✅ ممکن است زندان داشته باشد. |
| صادرکننده سوءنیت داشته (چک بی‌محل داده) | قابل اثبات باشد. | ✅ زندان دارد. |
| چک جعلی یا دست‌کاری‌شده است. | جرم کیفری دیگر حساب میشود. | ✅ پیگرد کیفری خاص خود دارد. |
🔒 میزان مجازات طبق مبلغ چک
| مبلغ چک | مجازات کیفری |
|---|---|
| تا ۲۰ میلیون تومان | تا ۶ ماه حبس |
| ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان | ۶ ماه تا ۱ سال حبس |
| بالای ۱۰۰ میلیون تومان | ۱ تا ۲ سال حبس + ۲ سال محرومیت از دسته‌چک |
اگر چک صیادی برگشت بخورد حساب مسدود میشود؟
بله. طبق قانون جدید چک، در صورت برگشت خوردن چک صیادی، بانک مرکزی به طور سیستمی حساب صادرکننده را به میزان مبلغ چک در تمام بانک‌ها مسدود می‌کند. این اقدام تا زمان تسویه بدهی یا صدور حکم قضایی ادامه دارد. همچنین، سایر خدمات بانکی مانند دریافت دسته‌چک جدید، ضمانت بانکی و تسهیلات نیز برای صادرکننده چک برگشتی محدود میشود.
جریمه چک برگشتی چقدر است؟
در قوانین بانکی، جریمه دیرکرد بانکی برای چک برگشتی تعیین نشده، اما:
- بانک می‌تواند هزینه برگشت چک را از حساب کسر کند (مبلغی اندک).
- در صورتی که پرونده قضایی شود، دادگاه می‌تواند خسارت تأخیر تأدیه مطابق ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی و نرخ اعلامی بانک مرکزی را به مبلغ اصلی اضافه کند.
- برای برخی پرونده‌ها ممکن است علاوه بر اصل مبلغ، تا ۱۸٪ خسارت سالانه هم منظور شود.
قانون چک برگشتی جدید چیست؟
قانون جدید چک که از سال ۱۳۹۷ به‌تدریج اجرایی شد، مهم‌ترین تغییرات زیر را دارد:
خلاصه قانون جدید چک برگشتی (اجرایی از ۱۴۰۰)
| موضوع | قانون جدید چه می‌گوید؟ | نتیجه برای کاربر |
|---|---|---|
| ✅ نحوه صدور چک | فقط از طریق سامانه صیاد در اپ بانک یا اینترنت‌بانک | چک بدون ثبت در صیاد، اعتبار قانونی ندارد |
| ❌ چک در وجه حامل | ممنوع شده | باید نام گیرنده دقیقاً نوشته شود |
| 🔁 انتقال چک | فقط با ثبت انتقال در سامانه صیاد | چک قابل انتقال نیست مگر با ثبت رسمی |
| ⛔ برگشت خوردن چک | باعث محرومیت بانکی خودکار میشود | حساب صادرکننده مسدود و خدمات بانکی قطع میشود |
| ⚖️ پیگیری بدون دادگاه | با ثبت در صیاد، می‌توان از طریق اجرای ثبت یا الکترونیکی پیگیری کرد | نیاز به دادگاه نیست |
| 🚨 زندان | فقط اگر: | |
| ۱. چک صیادی باشد | ||
| ۲. ظرف ۶ ماه برگشت زده شود | ||
| ۳. ظرف ۶ ماه بعد شکایت کیفری شود | در صورت رعایت شروط، امکان زندان هست | |
| 📵 چک سفیدامضا، تضمینی یا وعده‌دار | مشمول حمایت کیفری نیستند | فقط از طریق حقوقی قابل پیگیری هستند |
| 📊 نمره اعتباری چک | چک برگشتی روی سابقه مالی فرد در سامانه بانکی ثبت میشود | بر گرفتن وام، دسته‌چک و ضمانت تأثیر منفی دارد |
عواقب چک برگشتی چیست؟
برگشت خوردن چک پیامدهای متعددی دارد:
- ممنوع‌الخروجی
- توقیف اموال توسط مراجع قضایی
- ممنوعیت دریافت دسته‌چک جدید
- ممنوعیت افتتاح حساب بانکی جدید
- از دست دادن اعتبار مالی و تجاری فرد یا شرکت
- ثبت در سامانه بانک مرکزی به عنوان چک برگشتی
- محدودیت در دریافت وام، ضمانت‌نامه و خدمات بانکی
استعلام چک برگشتی با کد ملی
استعلام چک برگشتی با کد ملی تنها توسط نهادهای مجاز مانند بانک‌ها و مراجع قضایی امکان‌پذیر است. افراد عادی نمی‌توانند به‌صورت مستقیم با کد ملی، وضعیت چک‌های برگشتی دیگران را مشاهده کنند. اما صادرکننده و دریافت‌کننده چک می‌توانند از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی یا اپلیکیشن‌های بانکی، وضعیت چک‌های خود را بررسی کنند.
سامانه استعلام چک برگشتی قدیمی با کد ملی
پیش از راه‌اندازی سامانه صیاد، سامانه‌هایی نظیر «سجام بانک مرکزی» یا سامانه بانک‌ها به‌صورت محدود امکان استعلام چک برگشتی را داشتند. اما اکنون تنها مرجع رسمی برای استعلام چک‌های برگشتی، سامانه صیاد و سامانه پیامکی بانک مرکزی است که فقط اطلاعات مربوط به چک‌های ثبت‌شده در سیستم جدید را نمایش می‌دهد. سامانه‌های قدیمی منسوخ شده‌اند و دسترسی عمومی به آن‌ها وجود ندارد.
